Derviš-bega mezar i muslimansko groblje su uništeni. I monumentalna džamija i pored historijske i arhitektonske vrijednosti je srušena 1926. godine, kada je njen kamen upotrijebljen za temelje osnovne škole podignute preko puta Nove crkve.

Poslije pada Srbije pod osmanlijsku vlast između 1459-1467. godine formiran je Smederevski sandžak[1] i u njemu je Jagodina bila selo sa trgom u istoimenoj nahiji. Tokom 15. i 16. vijeka, počela su da niču osmanlijska naselja, poznata kao palanke sa utvrđenjem i džamijom u središtu. Tako po Defteru Smederevskog sandžaka iz 1476. godine selo Jagodina ima pored 101 kuću raje i 4 udovice, još 26 vlaških kuća – stočara koje je osmanlijska vlast naselila. Sljedećim popisom iz 1516. godine Jagodina ima 98 kuća raje, 26 neoženjenih i 2 udovice.

Jagodina sredinom 16. vijeka postaje timar Derviš-bega Jahjapašića sina poznatog Bali-bega osvajača Beograda 1621. godine.

Derviš-beg Jahjapašić (Jahjaoglu) sin Bali-bega, a unuk Jahja-paše duži vremenski period begovao je u Segedinu (jugoistočna Mađarska). Utemeljitelj je osmanlijskodobne Jagodine, u kojoj je podigao hamam (javno kupatilo), hanove, karavan-saraj, musafirhanu, čaršiju, imaret (narodnu kuhinju), sahat-kulu, vodovod, javne česme, mekteb, kameniti most sa tri luka na Belici na putu za Levač[5] i druge građevine. Derviš-beg je sagradio veliku džamiju 1555. godine[6] te je Jagodina imala orijentalni izgled kasabe. Nešto kasnije sagrađena je i druga džamija u Jagodini (oko prostora današnjeg Suda). Hamam (javno kupatilo) se nalazio 200 metara od džamije, dužine 45 i širine oko 17 metara.

Uz molitvu Bogu za mir i spas duši vakifa džamije i utemeljitelja moderne Jagodine Derviš-bega Jahjapašića prenosimo riječi Feniksa K. koji je uz saznanje o rušenju Batal-džamiju u Beogradu napisao sljedeće: ”Velika je šteta da je ovako monumentalan objekat, izgrađen krajem 16. stoljeća, nebrigom i nemarom odgovornih ljudi nestao sa lica zemlje. Uz malo dobre volje, mogao je biti adaptiran da ostane kao svjedok jednog vremena, spomenik sakralne arhitekture islamske provenijencije na međi sučeljavanja različitih svjetova.”

Također, i Abdulah Talundžić koji je istraživao ostatke ostataka osmanlijske arhitekture u Srbiji zapisao je: ”U današnjem vremenu razvijene međunarodne komunikativnosti, ekonomskog turizma, zbližavanju različitih svijetova ti bi objekti uz srednjovijekovne manastire bili pravi svijedoci ljudske tolerancije, međusobnog prožimanja različitih kultura ljudske koegzistencije kroz vijekove na ovom vjetrometnom tlu, kapija istoka i zapada.”

Poslije austrijsko-turskog rata 1716-1718.

Jagodina postaje sjedište Jagodinskog distrikta (ranije nahija). Prilikom prvog popisa, u jesen 1718. godine, Jagodinski distrikt (ranije nahija) je imao 19 pustih i 17 naseljenih mjesta u kojima je živelo 78 porodica.

Prema austrijskom popisu iz 1721. godine Jagodina je imala 162 porodice.

Džamija je 1726. godine preuređena u katoličku crkvu.

Poslije novog austrijsko-turskog rata 1737-1739. Srbija se vraća pod osmanlijsku vlast.

Godine 1768, nepoznati putopisac je zabilježio: ”Varoš ima dosta stanovnika i u njoj je dosta lijepa kamenita džamija od polu-mramora.

I ljudi su nam se učinili ovde poštenijim pa i manje opasnim, iako su svi janičari.”

Prema podacima austrijskih uhoda iz 1783. godine, ”Jagodina ima 60 hrišćanskih, 160 turskih, 40 arbanaških i 30 ciganskih domova, 8 hanova, 6 kafana, 7 pekara; ima 8 otvorenih svratišnih štala sa mjestima za 700 do 1000 konja. Po privatnim kućama nema smještaja za putnike, ali je privatnim štalama može da se smjesti i hrani 1400 konja…”

Sa Kočinom krajinom od 1788. do 1791. godine počinju oslobodilački ratovi srpskog naroda protiv Osmanlija, a okončavaju se Prvim i Drugim srpskim ustankom od 1804. do 1815. godine. U ustaničkim bitkama koje su vođene za i oko Jagodine, naselje je paljeno i rušeno u više mahova.

Prema zapisima savremenika, najtežu katastrofu mjesto je doživelo 1813. godine u toku turske odmazde, kada je izgorelo ”da se parče drveta nije moglo naći”.

Dvije najvažnije bitke na samom početku Prvog srpskog ustanka odigrale su se u Jagodini.

U prvoj bici Karađorđe je pretrpio neuspjeh, a u drugoj je pobijedio Turke i oslobodio Jagodinu.

U toku Prvog srpskog ustanka, Jagodina je djelimično popaljena.

Za vrijeme borbi povremeno se raseljavalo varoško stanovništvo. 

Jagodinu naseljavaju izbjeglice iz osmanlijskih krajeva oko Niša, Leskovca, Vranja, Metohije i Kosova. Otvara se škola, obnavlja crkva a džamija se pretvara u magacin za hranu.

U svojoj knjizi ”Srbija zemlja i stanovništvo”, Feliks Kanic je ostavio opis tada jedinog preostalog osmanlijskog spomenika u Jagodini:

”Ime Jagodina, ili, kako je mještani obično nazivaju, Jagodna, izvedeno je od ‘jagode’. Na prvi pogled bi se reklo da je ovo sresko mjesto, poput neke američke kolonije, nastalo preko noći kad u njemu ne bi odmah padala u oči visoka, drevna džamija. Pa ipak, Jagodina ima bogatu historijsku prošlost”.

O toj džamiji Čelebija je 1660. godine zapisao:

”Džamija Derviš-bega Jahjapašića (Jahjali)je niska a pokrivena je olovom. To je dobro posjećena i vrlo svijetla džamija. Na njenim vratima napisan je dželli-pismom sljedeći natpis:

Reče nesr el-fevtu njenom hronostihu:

”Borite se, ovo je mjesto onih koji padaju ničice”.

Po sklapanju mira 1815. godine, Jagodina je do Hatišerifa 1830. godine nahija sa kneževinama Levač i Temnić i sa 140 sela. Poslije Hatišerifa 1833. godine u Jagodini je sjedište Rasinskog serdarstva u koje ulaze Rasina, Temnić, Levač i Belica.

Poslije Drugog srpskog ustanka, Jagodina se demografski mijenja, pošto se tursko stanovništvo iseljava i tako smanjuje broj gradskih žitelja. No i pored toga, Jagodina se privredno stabilizuje i postepeno razvija kao pogranična varoš (do 1833.) tadašnje Miloševe Srbije. Zahvaljujući tome postaje zanatsko-trgovački centar Jagodinske nahije.

Na prvom popisu 1818. godine, Jagodina je imala 276 domova sa 494 haračkih glava. 

Poslednja turska porodica iselila se 1832. godine. 

Već 1837. godine Jagodina je imala 5.220 žitelja, dok je cijela Srbija imala 41.374 varoških stanovnika. 

1866. u Jagodini je živelo 4.429 stanovnika koji su se bavili poljoprivredom, trgovinom i zanatstvom.

1876. godine bilo je 91,88 % zemljoradnika.

Sa izgradnjom železnice 1884. godine i podizanjem nove crkve 1901. godine, centar se premješta na sadašnje mjesto. Nekoliko epidemija kuge i neki drugi razlozi izazvali su zastoj, pa je 1900. godine imala 4.765, a 1931. godine 6.950 stanovnika.

Na osnovu nekoliko sačuvanih razglednica Jagodine na kojima je Derviš-begova džamija vidi se da je munare oštećeno do šerefa. Abdulah Talundžić u radu ”Batal ili Ejnehan begova džamija u Beogradu” spominje da kada je Beograd pod tursku vlast ponovo došao 1813. godine,

te zavladao režim srpsko-turske dvojne vlasti da knez Miloš nije dozvolio opravku Batal džamije navodeći da je Vračar u srpskim rukama i da je u blizini palilulske crkve, ”

iako je baš on,

knez Miloš 1818. godine popravio džamiju u Jagodini i iznova joj izgradio kameni minaret

Iz teksta bi se moglo pogrešno razumjeti da se ipak vodilo računa o osmanlijskom naslijeđu u Srbiji i da je bilo čak i manjih opravki nekih džamija.

Zapravo osmanlijsko nasljeđe je sistematski uništavano prema mogućnostima i osjetljivim historijskim trenucima. Kako Feliks navodi Miloš je pošto su beogradski Turci uputili žalbu sultanu da se ruši džamija u Jagodini izjavio da to nije istina i naredio da se u međuvremenu dok se izvrši inspekcija, obnovi munare. Zapravo tada se stalo sa rušenjem i privremeno je pokriveno munare kako ne bi ulazila voda u njega. ”Za njeno minare, čiji je vrh zamijenjen skromnom metalnom kapom, vezana je priča koja svjedoči o tome kako je knez Miloš, i pored sve svoje nacionalne revnosti, umio da bude i mudro oprezan i da vodi računa i o osjetljivosti Turaka.

Naime, prema ugovorima, džamije se poslije odlaska Turaka ne bi smjele upotrebljavati ni za hrišćanske bogomolje, ni za bilo kakve svjetovne svrhe, već ih je trebalo prepustiti prirodnom dotrajavanju i propadanju. U prvom zanosu slobode Srbi nijesu baš mnogo vodili računa o ovoj odredbi.

Kao nekad muslimani njihove crkve, tako su sad i oni htjeli džamije da pretvore u magacine i sl.

Tako je i jagodinsko minare bilo već dopola razneseno, kad beogradski Turci, saznavši za to, podnesoše žalbu sultanu.

Na pitanje iz Carigrada, Miloš je jednostavno porekao činjenicu, a dok je sultanov izaslanik stigao iz Stambola u Jagodinu, minare je, po kneževu naređenju, stajalo cijelo kao i ranije (!).”

Džamija Derviš-bega Jahjapašića u Jagodini se nalazila na prostoru preko puta starog Yuhora uz željezničku prugu, na današnjem Ribarskom putu, današnji početak buvljaka pored pružnog prelaza.

Sačuvano je nekoliko razglednica i fotografija Derviš-begove džamije u Jagodini. Feliks je uradio njen crtež i dao do sada najdetaljniji opis: ”Iz čaršije poprečna ulica vodi ka spomeniku koji podsjeća na tursku vladavinu – ka džamiji, čiji mir narušavaju samo čavke koje su se nastanile u tamnim zakucima krovne konstrukcije. Lijepa građevina sa divno oksidisanim naizmjeničnim kvaderima i redovima opeka – vjerovatno je to ona koju, pored još jedne sa mermernom česmom, pominje baron fon Bratislav 1591. godine – odlikuje se izvanrednim proporcijama. Glavna fasada sa bogato profilisanim ulazom nadmaša svojom ukusnom dekoracijom fasadu nekadašnje Batal-džamije u Beogradu, a vrlo živopisno djeluje i šerefa minareta ukrašena lijepo klesanim presječenim prizmama.”

Derviš-bega Jahjapašića džamija u Jagodini bila je u vremenu izgradnje i znatno kasnije jedna od najljepših džamija u tom dijelu Balkana koja je monumentalnošću gospodarila okolinom.

Sagrađena od tesanog kamena i opeke, harmoničnih proporcija bila je jednoprostorna potkupolna džamija, sa trompama na prelazu iz četverokuta u osmokutni dvodjelni tambur na kome je u gornjem potkupolnom dijelu bilo ugrađeno osam lučnih prozora koji su osvjetljavali unutrašnjost kupole i džamije.

Iznad trompi, sa vanjskih strana, bili su trokutasti dijelovi krova.

Dimenzije džamije su bile oko 14 x 10 metara; visina do vrha kupole procjenjujemo da je iznosila 13-14 metara. Krovni olovni pokrivač je uklonjen sa promjenom vlasti što je uveliko uticalo njenom propadanju. Na jednoj fotografiji se vidi da je na pojedinim mjestima kubeta izniklo rastinje. Iako nijesu pronađeni pisani podaci prema  raspoloživim fotografijama možemo sa sigurnošću pretpostaviti da je dekoracija unutrašnjih površina džamije bila vrlo bogato urađena, a posebno mihraba i minbera.

Džamija Derviš-bega Jahjapašića bila je osvijetljena sa po pet prozora na jugo-istočnoj, sjevero-istočnoj i jugo-zapadnoj strani koji su se završavali šiljatim lukom. Prozori u najnižem redu su bili većih dimenzija. Na sjevero-zapadnoj strani se vide dva prozora. Kao što Feliks pretpostavlja da se ispred ulaza u beogradsku Batal džamiju, ranije, nalazio trijem sa stubovima i kupolicama radi zaštite od nevremena, koji je u toku burnih vremena i ratova porušen, ”jer je nemoguće da je ovako monumentalna džamija bila bez ulaznog trijema”, te i mi pretpostavljamo da je i Derviš-begova džamija u Jagodini imala trijem koji je štitio ulaz i moguće natkrivao turbe.

Nemamo podataka o turbetu osim spomena da je vakif ”ukopan u džamiji.” Kao što je poznato vakifi džamija su u brojnim slučajevima davali sredstva da se uz džamiju sagradi i turbe u kome će biti sahranjeni. Pošto se vakif Derviš-beg Jahjapašić preselio na Drugi svijet 1560. godine najvjerovatnije je i sahranjen u turbetu ili uz džamiju. Na fotografijama se vidi ispred džamije na desnoj strani manji objekat koji bi mogao da predstavlja grobno mjesto vakifa. Bez obzira je li postojalo turbe ili samo nišani oni su porušeni kao i česma koja se nalazila ispred džamije.

Uz desni prednji ugao masovne džamije izdizalo se munare koje se skladno uklapalo sa objektom džamije. Visina munare do porušene šerefe je po našoj procjeni iznosila je oko 17 metara što znači da je bilo riječ o vitkoj munari visine i do 25 metra. Feniks o okrnjenoj munari Derviš-bega Jahjapašića džamije piše: ”Sada ono začuđeno gleda na ‘’oteš-arabu’’ (vatrena kola), koja baš ispod njega ‘’đavolskim putem’’ – kako Turci nazivaju železničku prugu – povezuje Jagodinu s Beogradom i Nišom, i tek prispelom putniku, koji se od male železničke stanice novoprosečenom ulicom približava gradu sa ruševinama nekadašnje ‘’palanke’’, priča da je ovdje još prije nepunih 80 godina stajala muslimanska zajednica, druga po veličini u Srbiji”.

Džamija Derviš-bega Jahjapašića u Jagodini koju je sagradio služila je vjernicima oko 277 godina jer je 1832. godine i posljednja turska (muslimanska) porodica napustila Jagodinu.

Narednih 94 godine je odolijevala zubu vremena, a prema riječima Feniksa i zemljotresu:

”Napuštena, čvrsta Alahova bogomolja izdržala je – kao simbol turske žilavosti – jak zemljotres 8. aprila 1893, koji je mnoge novije srpske zgrade opustošio i jagodinskog okružnog sudiju Gavrila Jovanovića zatrpao ruševinama njegove sopstvene kuće”.

Sve zadužbine Derviš-bega, kao i njegov mezar i muslimansko groblje su uništeni.

I monumentalna džamija i pored historijske i arhitektonske vrijednosti je srušena 1926. godine, kada je njen kamen upotrijebljen za temelje osnovne škole podignute preko puta Nove crkve.

Neka je mir i spas duši vakifa džamije i utemeljitelja moderne Jagodine Derviš-bega Jahjapašića.

iz neobjavljene fotomonografije ”OSTACI OSTATAKA – osmanlijsko nasljeđe u Srbiji, Sandžaku, Crnoj Gori i Hrvatskoj”, Avlija, Rožaje)

__________________

^[1] Smederevski sandžak (tur. Semendire Sancağı) je naziv za upravnu jedinicu Osmanlijskog carstva, formiranu nakon pada Srpske despotovine

^[2] Od 1946-1992. Svetozarevo

^[3] Jahjapašići (Jahjali, Jahjaoglu, Jahjazade), osmanlijska begovska porodica slovenskog/makedonskog porijekla, nazvana po osnivaču Gazi Jahja-paši Skopljaku (?–iza 1514), bosanskom sandžak-begu, rumelijskom begler-begu i velikom veziru. Bio je namjesnik Džezaira (egejska ostrva, Rodos, Galipolje), Čankirija, Rumelije, Anadolije, Bosne (1482-1483, 1493-1496). Podigao je dvije džamije u Sarajevu, veliki vakuf u Skoplju, te vakufe u još desetak mjesta širom Carstva. Najznačajniji predstavnici: Bali-beg (?–1527), Mehmed-paša (?–1548), Mustafa-beg, Ahmed-beg (?-iza 1543), Hizir, Derviš-beg (?-iza 1560) i Arslan-paša (?–1566). U 15–16. vijelu Jahjapašići su na važnim položajima jer su se istakli u osmanlijskim osvajanjima po Ugarskoj.

^[4] Gazi Bali-beg Jahjapašić, najstariji sin znamenitog vezira i dva puta sandžak-bega Bosne Jahja-paše, prvi put se pominje 1485. godine kao zaim u Bosni. Bio je sandžakbeg Valone (1506), Smedereva (1513-1515, 1521-1523, 1524-1527), Bosne (1519-1521), Vidina (1523-1524). Imao je vakufe u Beogradu, Smederevu, Sarajevu i još nekim mjestima. Danas je opstala samo njegova džamija u Sarajevu. U njegov zijamet spadao je tada i trg Kakanj. 1506. godine postao je sandžak-beg u Valoni. Kasnije je bio sandžak-beg u Nikopolju i drugim oblastima. 1512. godine imenovan je za Smederevskog sandžak-bega, kojim je dotle upravljao Sinan-beg Borovinić. U maju 1515. godine razbio je pod Avalom Janoša Erdeljskog. U istom svojstvu učestvovao je u osvajanju Srebreničke banovine. Na tom položaju ostaje do kraja 1515. godine. Kasnije je bio Skadarski sandžak-beg. S tog položaja 1519. godine imenovan je za sandžak-bega Bosne. Dok je bio bosanski sandžak-beg, učestvovao je u osvajanju Beograda i tom prilikom se naročito istakao pa je bio nagrađen i imenovan 15. 09. 1521. za sandžak-bega proširenog Smederevskog sandžaka, kome su pripojeni svi novoosvojeni posjedi u Mačvi, Srijemu i Srbiji, a sjedište je preneseno iz Smedereva u Beograd. Na tom položaju ostao je do početka 1524. godine, kada je premješten u Vidin u Bugarskoj. Na njegov položaj u Beogradu došao je vezir Ferhad-paša Dalmatinac, koji je zbog svojih nasilja ubrzo opozvan i ubijen 01. 11. 1524. godine, pa je već u novembru iste godine na njegovo mjesto ponovo vraćen Gazi Bali-beg Jahjapašić, dok je u Vidin došao njegov mlađi brat Mehmed-beg. U tom svojstvu učestvovao je u bici na Mohaču 1526. godine, u kojoj su on i njegov rođak Gazi Husrev-beg odigrali značajnu ulogu. Na položaju Smederevskog sandžak-bega, Gazi Bali-beg je ostao sve do sredine 1527. godine, kada je i umro. Smederevskim sandžak-begom imenovan je poslije njega njegov mlađi brat znameniti Mehmed-beg. Bali-begu daju neki izvori nadimak Kodža Bali-beg, dok ga puno miješaju sa Kučuk Bali-begom koji je sasvim druga ličnost i daljni rođak Gazi Bali-bega Jahjapašića. Pretpostavlja se da je bio ukopan u svom turbetu u Beogradu.

Bali-beg Jahjapašić (Jahjaoglu), Kučuk, Gazi. Najstariji sin Jahja-paše Skopljaka. Bio je sandžakbeg Valone (1506) u juž. Albaniji, Smedereva (1513-1515, 1521-1523, 1524-1527), Bosne (1519-1521), Vidina (1523-1524) u sjeverozapadnoj Bugarskoj. Zauzeo je Srebreničku banovinu i istočni Srijem. Bio je sudionik Mohačke bitke, a ratovao je i po Slavoniji. Tako Evlija navodi da je osvojio Slankamen kod Inđije, te Sremske Karlovce. Podigao je tekiju u Smederevu i Beogradu. U Sarajevu na Bistriku napravio je džamiju, hamam, česmu i ćupriju preko Bistričkog potoka. Do danas je opstala jedino džamija, u narodu poznata kao Balibegovica. Imao je vakufe i u selu Sirneva (Sarnevo kod Radneva, okrug Stara Zagora). Umro je 1527. godine. (73-75, 82, 509-510)

^[5] Prvi put je opravljen tek za vreme vlade kneza Aleksandra Karađorđevića, a miniran je oktobra 1915. godine, da bi se usporio ulazak austrijske vojske u Jagodinu.

^[6] Derviš-bega Jahjapašića džamija ili sa razglednica iz 1903. godine poznata kao ”Jagodinska džamija”.

^[7] Menzilhana, mezilana, mezulana (od arapske riječi) jeste osmanlijska poštanska stanica u kojoj su se držali u pripravnosti odmorni konji za tatare poštare koji su nosili službena pisma, dokumente i novac iz raznih pokrajina u Carigrad. Čim tatar stigne do menzilhane, sjaše sa svog umornog konja, preuzme i pojaše odmorna i nastavlja put. Menzilhane je osnovao sultan Murat IV (1623-1640). Na čuvenom Carigradskom drumu, Osmanlije su na svakih pedesetak kilometara podizali po jednu poštansku stanicu. Prva menzilhana je bila u Beogradu, druga u Palanci, a treća u Jagodini… Do Carigrada se nizalo 17 menzilhana. Ova u Jagodini je srušena 1924. godine.

^[8] Evlija Čelebija (tur. Evliya Çelebi ili Derviş Mehmed Zilli; rođen je 25. marta, 1611. godine u Istanbulu, a umro 1682. godine u Egiptu) je jedan od najslavnijih osmanlijskih putopisaca. Njegovi putopisi su od velikog značaja za historiografiju.

^[9] Ovo Evlijino kazivanje se vjerovatno temelji na nekom narodnom predanju koje je čuo. Turci su nazivali ’’Kralj Despot’’ kralja Vukašina Mrnjavčevića (poginuo 26. septembra 1371. godine) koji je bio srpski srednjovekovni velikaš i kralj od 1365. do 1371. godine.

^[10] Kikle kaže da je Jagodina velika varošica u dnu lijepe ravnice u kojoj se nalazi jedan dosta lijep bezistan, dvije džamije i dva hana. On je sa svojom družinom odsjeo u stanu Mahmuda Begzadića (”Mahamond Begzadeh”).

^[11] U orig.: potur. Tim se izrazom označavalo domaće stanovništvo koje je primilo islam, ali više formalno nego stvarno.

^[12] Feliks Filip Emanuel Kanic (njem. Felix Philipp Emanuel Kanitz; Budimpešta, 2. avgust 1829 — Beč, 8. januar 1904) je bio austrougarski putopisac, arheolog i etnolog i jedan od najvećih poznavalaca jugoistočne Evrope. Od 1858. godine putovao je po južnoslovenskim krajevima – Dalmaciji, Hercegovini, Crnoj Gori, Srbiji, Bugarskoj, Bosni i Makedoniji. Posebno je pažljivo belježio arheološke i geografske podatke i pravio dobre ilustracije arhitektonskih ostataka, džamija, crkava, ljudi itd. U Srbiji je najpoznatija knjiga Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja XIX vijeka (njem. Das Königreich Serbien und das Serbenvolk von der Römerzeit bis zur Gegenwart, 1904).

Ovaj Derviš-paša Jahjapašić je sin Bali-begov, a unuk Jahja-pašin. On je duže vrijeme begovao u Segedinu. Umro je poslije g. 957/1550. Vjerovatno dosta mlad. Pored ovog sina jedinca Bali-beg je imao još jednu kćer Aišu. Na osnovu toga što Evlija kaže da je ovaj Derviš-beg izgradio Jagodinu moglo bi se zaključiti da je on bio i smederevski sandžakbeg.

 Izraz nesru’l-fevt nema u meni pristupačnim rječnicima.

Hidžrijska g. 777.  odgovara  g. 1375/76, ali ovaj datum ne odgovara brojčano vrijednosti slova hronostiha u ovom natpisu, nego daje godinu 963-1555/56. Godina 777. upala je ovdje sigurno nečijom omaškom dok godina 963-1555/56. upravo odgovara vremenu u kome je živio Derviš-beg Jahjapašić, osnivač ove džamije.

 Beogradski vezir, Jusuf-paša, je imao namjeru da popravi Batal-džamiju. Na njegov prijedlog Porta mu je poslala 50.000 groša, dva zlatna polumjeseca alema i ferman kojim mu se naređuje ”da popravi beogradske džamije koje su za popravku a naročito Batal-džamiju na Vračaru”.

Jusuf-paša je obavijestio kneza Miloša, 20. juna 1836. godine, da je dobio ferman za popravku Batal-džamije i tom prilikom mu je, između ostalog, uzalud saopštio: ”…indžinir Ethem-bej, vidio je kako stoka ulazi u ovu džamiju, zbog čega su joj zazidana vrata…” i kako ”…se popravka treba izvršiti da bi nizami, koji će na Vračaru vježbati, mogli kad dođe vreme i namaz klanjati u džamiji”.

Ni poslije dužih pregovora i urgencija iz Carigrada džamija nije popravljena. Knez Miloš je mislio da se popravkom Batal-džamije teži proširenju turske vlasti izvan granica beogradske varoši, a imao je hatišerif po kome je sva zemlja van varoši bila u nadležnosti Srba.

Tako su porušene sve džamije u beogradu osim jedne. Prema Joakimu Vujiču, koji je boravio u Beogradu 1826. godine i, između ostalog, zabilježio: ”navodi se do 30 džamija koje su najvećim dijelom batal, porušene i povaljane”. Po bilješkama S. I. Popovića, jedna džamija, ”ona na Velikoj pijaci, u avliji žandarmerijske kasarne bila je pretvorena u pravoslavnu crkvu, pri čemu nije dirano u spoljnu arhitekturu, već je na minaret okačeno jedno zvono”. Felix Kanitz boraveci u Beogradu 1861. godine navodi: ”U gradu i varoši bilo je 15 munara”. Isti pisac konstatuje 1887. godine ”od 15 beogradskih džamija zatekao sam još samo jednu ’Bajrakli džamiju’ (džamiju sa bajrakom) u Jevremovoj ulici”, koju je podigao sultan Sulejman Veliki, gdje su se nekad skupljali hodočasnici koji su odlazili u Meku, izvaljenih prozora i vrata prepuštenu propadanju; dalje, manja ”Kara-džamija” sa zadimljenim dimnjakom upotrijebljena za plinsku kotlovnicu za osvjetljenje Narodnog pozorišta (Najvjerovatnije Bajram-begova džamija, prim. pr.).

U 1818. godini bilo je 100 turskih i 276 srpskih kuća, a 1826. godine 8 turskih i 358 srpskih kuća.