Lokacija: Džamija se nalazila u bloku sadašnjih ulica: Simine, Francuske, Gospodar Jevremove i Dositejeve. Habil ef. džamija, sagrađena je u prvoj ili drugoj deceniji XVII veka.

Ona je postala centar istoimene mahale. Nalazila se preko puta vezirovog saraja, a tako je ucrtana u Talijanskom i Gumpovom planu, s kraja XVII veka.

Istorijski podaci:

Ova džamija predstavlja obnovljenu Habil-efendijinu ili Turbe džamiju, ponovo sazidanu na mestu stare.

Drugi dokaz za ovu tvrdnju je nalaz u konsignaciji neautorizovanog plana iz 1789. godine, gde se donja džamija u blizini pozorišta naziva džamija Habil ef. Habil ef. bio je poznati beogradski muftija. Verovatno po tradiciji ostao je naziv džamiji prema zanimanju osnivača.

U dvorištu džamije pokopano je telo Kara Mustafa-paše, posle katastrofalnog neuspeha pohoda na Beč i njegovog pogubljenja 1683. godine po nalogu sultana – zadavljen je svilenim gajtanom a njegova glava je poslana u Jedrene sultanu u ruke, a ukopana je u glavnom mezaristanu.

Kako je telo vezira Kara Mustafa-paše tu pokopano u dvorištu Habil ef. džamije, sagrađeno je turbe na mezaru, povećana je plata službenicima džamije.

Možda je od tog vremena

– pokopa tela Kara Mustafa-paše, Habil ef. džamija i prozvana ”Turbe džamija” čiji je naziv trajao do kraja XIX veka.

Ova džamija je u periodu austrijske okupacije u vremenu 1717–1739. godine bila pretvorena u vojnu bolnicu, koja je ucrtana 1740. godine u planu.

Posle ponovnog dolaska turske vojske 1739. godine nakon austrijskog poraza kod Grocke iste godine džamiju je obnovio deftedar Ahmed ef. Za dušu svog oca, koji je graničio sa imanjem i kućom beogradskog muftije, po čemu je i ul. u Brušovom planu onda zapisana Mufti gassen.

Turbe džamija, koja je bila u blizini Bajram-begove džamije, služila je nakon otvaranja Beogradskog pozorišta za smeštaj pozorišnih stvari, za razliku od Bajram-begove džamije, koja je bila pretvorena u kotlovnicu pozorišta, a potom je od naroda dobila naziv ”Kara džamija”.

Bajram-begova je džamija procenjena na 120 dukata, a imala dimenzije tlocrta 15,00 x 15,00 m, a Turbe džamija procenjena je na 80 dukata, a imala je dimenzije 11,00 x 11,00 m. Arhitektura: U Joksimovićevom planu, koji je provodio novu regulaciju Beograda, utvrđeno je, da je Turbe džamija imala tlocrt objekta 11,00 x 11,00 m, a visinu do vrha kubeta (kupole) 16,00 m.

Objekat je pripadao jednoprostornoj potkupolnoj džamiji, sa neuobičajenim rešenjem završnog dela građevine, gde su se iznad pandantifa nalazile kupolice na uglovima sa dosta visokim tamburom, šestouglog preseka, što je ističe sa dosta skladnim proporcijama ukomponovanih elemenata, jednostavne i dopadljive arhitekture fasada – neuobičajene za balkansku islamsku sakralnu arhitekturu.

Slično rešenje nalazimo kod Husein-pašine džamije u Pljevljama, koja spada u mali broj potkupolnih džamija koje nisu stradale od vandala novog vremena, koji su uživali u rušenju sakralnih islamskih objekata, posebno onih koji su imali visok styepen vrednosti i bili su pod zaštitom države.

Još gore, što su te horde rušitelja terale i ponižavale narod sa drvenim palicama karadža, da sam sruši elemente na objektima koji nisu srušeni i očisti otpadni materijal i odveze ga na deponije otpadnog materijala i smetlišta, a prostor uredi za parking prostor.

Inače, građevina na vidljivim fasadama ima po dva otvora koji se završavaju šiljatim lucima.

Postavljen je podesni venac, a zatim se zid bez otvora dosta visoko diže do krovnog venca. Dakle, počinje prelaz u osmouglu osnovu tambura.

Kako četiri strane tambura zaklanjaju kupolice, prozori su postavljeni samo na ostale četiri strane u ravni fasadnih zidova. I ovi prozori su bili završeni šiljatim lucima. Kupola je niska pokrivena olovom, kao i ugaone kupolice.

(Preuzeto iz časopisa Most, tekst Abdulaha Talundžića)